ΒΕΡΟΙΑ ένας προορισμός για όλες τις εποχές

Δύο είναι οι εικόνες που έρχονται στον νου κάθε φορά που γίνεται λόγος για τη Βέροια. Η πρώτη έχει να κάνει με την όψη της πόλης από μακριά, όταν, ταξιδεύοντας με αυτοκίνητο στην Εγνατία οδό, εμφανίζεται ένα εντυπωσιακό (στην απόχρωση του κεραμιδιού) οικιστικό σύνολο στους ανατολικούς πρόποδες του Βερμίου. Η δεύτερη, πάλι, έχει να κάνει με την πρώτη και απαραίτητη στάση στο πάρκο της Εληάς, λίγο μετά την είσοδο στην πόλη. Μια μεγάλη υπαίθρια βεράντα, με θέα στην πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας, που στα μάτια ουκ ολίγων περαστικών φέρνει... σε θάλασσα. Ή έστω, έτσι όπως είναι η Εληά, περιμένει να δει κανείς από κάτω θάλασσα. Και δεν έχει άδικο. Οι παλιές ιστορικές αναφορές λένε ότι τα αρχαϊκά χρόνια ο Θερμαϊκός έφτανε μέχρι τη Βέροια. Ο σημερινός κάμπος δηλαδή υπήρξε θάλασσα και έπειτα λιμνοθάλασσα, ενώ έχουν βρεθεί και στοιχεία αγκυροβόλησης πλοίων.

Δύο και οι σκέψεις για την πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας. Η πρώτη: αν και μια ανάσα από τη Νάουσα και δυο από τη Θεσσαλονίκη, δεν αποτελεί παραδοσιακό τουριστικό προορισμό. Και η δεύτερη, που προέκυψε έπειτα από αλλεπάλληλες επισκέψεις στην πόλη και στην ευρύτερη περιφέρειά της: ότι μπορεί κάλλιστα να γίνει. Ηδη, τελευταία, έχουν γίνει προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις ξενοδοχειακές της υποδομές και την αποκατάσταση πολλών αξιόλογων κτιρίων. Και μεταξύ αυτών, εκκλησιών. Και αυτό είναι, δίχως άλλο, το κρυφό της χαρτί. Η πόλη φιλοξενεί το Βήμα του Αποστόλου Παύλου (τοποθεσία-εκκλησιαστικό μνημείο, όπου ο Απόστολος δίδαξε και κήρυξε το Ευαγγέλιο, ιδρύοντας την Εκκλησία της Βέροιας) αλλά και περισσότερες από 70 εκκλησίες, πολλές από τις οποίες βυζαντινές και μεταβυζαντινές. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα κοντινά στην πόλη μοναστήρια της Παναγίας Σουμελά, της Παναγίας Δοβρά, του Τιμίου Προδρόμου και του Σωτήρος. Στα κοντινά εκτός, σημειώστε επίσης την επίσκεψη στη Βεργίνα, την παραποτάμια διαδρομή στον Αλιάκμονα αλλά και τη βόλτα στο χιονοδρομικό κέντρο του Σελίου.

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΗ

Μένοντας εντός της πόλης, και με δεδομένο ότι ολόκληρη η Βέροια περπατιέται, τα σημεία ενδιαφέροντος εντοπίζονται…

…στην αξιόλογη Δημοτική Βιβλιοθήκη, που στεγάζεται σε τριώροφο κτίριο στην πλατεία του Δημαρχείου, με χιλιάδες τίτλους βιβλίων και πολύ καλό ηλεκτρονικό αρχείο.

…στο Βυζαντινό Μουσείο που βρίσκεται στην οδό Θωμαΐδου, πλάι στα νότια τείχη της πόλης, και στεγάζεται στον παλιό αλευρόμυλο του Στέργιου Μάρκου, ο οποίος αποκαταστάθηκε υποδειγματικά και ακολούθως βραβεύτηκε από την Εuropa Nostra. Πρόκειται για ένα τριώροφο -και αυτό- κτίριο με εκθέματα από την ακμή που γνώρισε η πόλη κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Αποτοιχισμένες τοιχογραφίες, ψηφιδωτά δάπεδα, εικόνες, αρχιτεκτονικά γλυπτά και έργα αγγειοπλαστικής και μικροτεχνίας αναδεικνύουν τις επιρροές που δέχτηκε αλλά και τον πολιτισμό που η ίδια η Βέροια ανέπτυξε.

…στο Αρχαιολογικό Μουσείο που στεγάζεται σε ένα μικρό κτίριο του '60. Στον αύλειο χώρο του δεσπόζει η μαρμάρινη κεφαλή της Μέδουσας του 2ου αιώνα μ.Χ., η οποία ήταν εντοιχισμένη στη βόρεια πύλη του τείχους για να αποτρέπει τους εχθρούς. Στον αύλειο χώρο θα δείτε επίσης επιτύμβιες στήλες, τιμητικούς και επιτύμβιους βωμούς από τη ρωμαϊκή εποχή και αρχιτεκτονικά μέλη δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων. Στο εσωτερικό του μουσείου εκτίθενται επιτύμβιες στήλες και ταφικά ευρήματα κεραμικής και κοροπλαστικής των κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, όπως και αξιόλογα γλυπτά και ανάγλυφα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου.

…στο Βλαχογιάννειο Μουσείο Νεότερης Ιστορίας και Τέχνης που βρίσκεται στην οδό Ανοίξεως σε διώροφο νεοκλασικό κτίριο. Εδώ φιλοξενούνται ιστορικά κειμήλια, παραδοσιακές στολές και φωτογραφικό αρχείο της οικογένειας Βλαχογιάννη -η οποία και παραχώρησε το κτίριο υπό τη μορφή δωρεάς στη Μητρόπολη Βέροιας, Νάουσας και Καμπανίας- από την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα και τη νεότερη ιστορία και τέχνη.

…στις τέσσερις παραδοσιακές συνοικίες της:

• Η Μπαρμπούτα είναι η εβραϊκή συνοικία που αναπτύσσεται πλάι στον ορμητικό Τριπόταμο. Με πλούσια βλάστηση, εξαιτίας του ποταμού, και πεζοδρομημένη ολόκληρη, η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική των κτιρίων της (Συναγωγή, αρχοντικά, Μπέκα, Μπόζογλου, Αναστασίου κ.λπ.) αλλά και για τον προσανατολισμό αυτών, συνιστώντας ένα από τα τελευταία εβραϊκά γκέτο της Ευρώπης. Τι σημαίνει αυτό; Οτι όλα τα σπίτια συνδέονται μεταξύ τους αλλά και ότι όλα «βλέπουν» προς τα μέσα. Παλαιότερα, μάλιστα, υπήρχαν και πόρτες εισόδου - εξόδου με φύλακα στο πάνω και το κάτω μέρος της συνοικίας αντίστοιχα.

• Η Κυριώτισσα είναι η πιο καλοδιατηρημένη συνοικία στο κέντρο της Βέροιας, με στενά πλακόστρωτα δρομάκια, παλιές πέτρινες κατοικίες και μικρές λιθόκτιστες εκκλησίες, μεταξύ των οποίων και ο Ναός του Αγίου Σάββα της Κυριώτισσας. Πρόκειται για παλαιολόγειο ναό του 14ου αιώνα, με τοιχογραφίες της εποχής εκείνης, ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.

Στη συνοικία της Κυριώτισσας θα δείτε το ανακατασκευασμένο αρχοντικό Σαράφογλου καθώς και το αρχοντικό Βλαχογιάννη, το μεγαλύτερο ίσως και εντυπωσιακότερο αρχοντικό που σώζεται στη συνοικία. Εδώ, τέλος, θα έρθετε για να νυχτοπερπατήσετε στα καφέ, στα μπαρ και στα κλαμπ της πόλης, τα οποία συγκεντρώνονται στα σοκάκια της Κυριώτισσας και στις οδούς Εληάς, Ανοίξεως και Μητροπόλεως.

Με την ευκαιρία, αξίζει να αναφέρουμε ότι από την οδό Μητροπόλεως διέρχεται ο παλιός ρωμαϊκός δρόμος της Εγνατίας, ο οποίος πριν από περίπου οκτώ χρόνια αναδείχθηκε και πριν από τέσσερα καταχώθηκε, προκειμένου να διευκολυνθεί -«ανεπιτυχώς τελικά», όπως σχολιάζει ο Βεροιώτης δικηγόρος και πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Βέροιας Λάζαρος Κουμπουλίδης- το κυκλοφοριακό. «Ευτυχώς, με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, αναμένεται αυτό το στοιχείο να αναδειχθεί ξανά. Η Βέροια είναι η μοναδική πόλη που είχε τέτοιο μνημείο κατά μήκος του κέντρου της», προσθέτει ο κ. Κουμπουλίδης.

• Η Παναγία Δεξιά αναπτύσσεται βορειοδυτικά της οδού Κεντρικής στο ύψος της παλιάς Μητρόπολης και φτάνει μέχρι τον Τριπόταμο. Η παλιά Μητρόπολη είναι η αρχαιότερη βυζαντινή εκκλησία της Βέροιας, χτισμένη στα τέλη του 11ου αιώνα. Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μεσοβυζαντινές βασιλικές των Βαλκανίων. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες είναι του 12ου αιώνα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του τοιχογραφικού διάκοσμου είναι του 13ου και 14ου αιώνα. Στη βόρεια πλευρά του κτιρίου σώζεται μιναρές από την εποχή που οι Οθωμανοί μετέτρεψαν το ναό σε τζαμί. Στο κοντινό πλατάνι (επί της οδού Κεντρικής, στην είσοδο στη συνοικία από την οδό Σοφού) οι Τούρκοι κρέμασαν τον εθνομάρτυρα μητροπολίτη της Βέροιας Αγιο Αρσένιο, γεγονός που μνημονεύει και η σχετική επιγραφή.

• Η Μακαριώτισσα είναι χριστιανική συνοικία με πολλούς βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν οι ναοί Αναστάσεως του Χριστού (με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα φιλοτεχνημένες από τον ζωγράφο Γεώργιο Καλλιέργη) και των Κηρύκου και Ιουλίττας (με τοιχογραφίες των 14ου, 15ου, 16ου και 17ου αιώνα. Η αρχική εκκλησία είχε τρούλο ο οποίος κατέρρευσε). Τα σπίτια στη Μακαριώτισσα είναι ως επί το πλείστον χαμηλά και μικρά. Χαρακτηριστικό το κλειστό οικοδομικό τετράγωνο με την εκκλησία στο κέντρο του και τις απάνοιξες, πόρτες που επέτρεπαν την κυκλοφορία ανάμεσα στις αυλές των σπιτιών, χωρίς να χρησιμοποιείται ο δημόσιος χώρος.

ΕΚΤΟΣ ΠΟΛΗΣ

Η Βέροια, όπως ήδη είπαμε, αποτελεί ένα εξαιρετικό ορμητήριο για περισσότερο κοντινές και μακρινές διαδρομές με αιχμές τη φύση, τον πολιτισμό και, επιπλέον, το θρησκευτικό στοιχείο.

• Περίπου 13 χλμ. νοτιοανατολικά της Βέροιας, ακολουθώντας μια όμορφη διαδρομή πλάι στον ποταμό Αλιάκμονα, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος και το Μουσείο της Βεργίνας. Εδώ υπάρχουν σημαντικοί μακεδονικοί τάφοι, μεταξύ των οποίων και αυτός του Φιλίππου, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς και άλλα σημαντικά εκθέματα (περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού Α.Ε., http://odysseus.culture.gr/).

• Αν ακολουθώντας την ίδια διαδρομή, αντί να στρίψετε αριστερά προς Βεργίνα, κινηθείτε στη διακλάδωση δεξιά -όπου βρίσκεται και το μόλις ενός-ενάμισι έτους Φράγμα του Αλιάκμονα-, θα φτάσετε ύστερα από 5-6 χλμ. στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου της «Σκήτης Βέροιας». Σε καταπληκτική τοποθεσία, με φανταστική θέα στον Αλιάκμονα, η μονή ιδρύθηκε το αργότερο τον 14ο αιώνα, φιλοξενώντας κατά καιρούς μεγάλες μορφές του μοναχισμού, μεταξύ των οποίων τον Αγιο Κοσμά τον Αιτωλό, τον Οσιο Αντώνιο (πολιούχο της Βέροιας) και τον Οσιο Θεοφάνη (πολιούχο της Νάουσας). Περίπου 5 χλμ. πιο κάτω αξίζει να επισκεφθείτε τη Μονή του Σωτήρος.

• Περί τα 3,5 χλμ. από το κέντρο της Βέροιας, στις πλαγιές του Βερμίου βρίσκεται μία από τις αρχαιότερες μονές της περιοχής, της Παναγίας Δοβρά. Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα και λειτούργησε αδιαλείπτως μέχρι την καταστροφή της, το 1822. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά έργα ανακαίνισης με την προσθήκη καινούργιων κτιρίων. Σήμερα, η μονή λειτουργεί ως ανδρώα, ενώ στον ίδιο χώρο λειτουργούν παιδικές κατασκηνώσεις, ΙΕΚ Βυζαντινών Τεχνών και Εκκλησιαστικό Μουσείο.

• Στις πλαγιές του Βερμίου, επίσης, κοντά στο χωριό Καστανιά, βρίσκεται και η Μονή της Παναγίας Σουμελά, χτισμένη το 1951 από τους πρόσφυγες του Πόντου, ως μια προσπάθεια αναβίωσης της ιστορικής ομώνυμης μονής, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα. Εδώ φυλάσσεται η παλαιά εικόνα της Παναγίας, την οποία, σύμφωνα με την παράδοση, φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς, καθώς και άλλα θρησκευτικο-ιστορικά κειμήλια του εκεί μοναστηριού.

• «Σκαρφαλώνοντας» τέλος στο Βέρμιο, σε απόσταση 24 χλμ. από την πόλη της Βέροιας και σε υψόμετρο 1.500-1.900 μ., βρίσκεται το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Σελίου. Συνδυάζει πίστες για τουριστική και αθλητική χιονοδρομία, παιδικές χαρές, πίστες δρόμων αντοχής, μονοπάτια πορείας και ορειβασίας. Από εδώ διέρχεται και το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Διαθέτει δε όλες τις απαιτούμενες υπηρεσίες και υποδομές (ιατρείο, αναβατήρες, ξενοδοχεία, καταφύγια, καφέ, εστιατόρια, σχολές σκι κ.ά.). Περισσότερες πληροφορίες: www.seli-ski.gr.