Μαθηματικά και Ποίηση

“… Παράθυρα, αυτό είναι που έχουμε ανάγκη μου είπε μια φορά ένας γέρος σοφός σε μια μακρινή χώρα, το εύρος του πραγματικού είναι ακατανόητο, για να το κατανοήσουμε πρέπει να το κλείσουμε σε ένα ορθογώνιο, η γεωμετρία αντιτίθεται στο χάος, γι’ αυτό οι άνθρωποι επινόησαν τα παράθυρα που είναι γεωμετρικά και κάθε γεωμετρία προϋποθέτει ορθές γωνίες. Άραγε να υπόκειται και η ζωή μας σε αυτές τις ορθές γωνίες;…”

(Ο Τριστάνο πεθαίνει, Αντόνιο Ταμπούκι, εκδόσεις Άγρα).
Αναγκαία τα παράθυρα λοιπόν, που πρέπει να ανοίξουμε για να ατενίσουμε το χάος της πραγματικότητας που ακτινοβόλο ξανοίγεται μπροστά μας περιμένοντας να ανακαλύψουμε τα μυστικά του. Μην είναι μήπως η επιστήμη των μαθηματικών και η ποίηση δυο τέτοια παράθυρα; Υπό την έννοια πως είναι δυο διαφορετικοί δρόμοι για να κατανοήσουμε την φύση την δικιά μας και του κόσμου. Ή καλύτερα, ένα και μοναδικό παράθυρο με δυο διαφορετικές οπτικές γωνίες που εξαρτώνται από το πώς το κοιτάς, μια οπτική που κοιτάει προς τα μέσα μας, στην ψυχή μας, και μια που κοιτάει προς την φύση που μας περιβάλλει και προσπαθεί να την περιγράψει με την μαθηματική γλώσσα της φύσης.
 Όπως είχε πει και ο Νομπελίστας, θεωρητικός φυσικός Heisenberg:

“…μόνο δύο γλώσσες έχει ο άνθρωπος για να περιγράψει την φύση, τα Μαθηματικά και την Ποίηση…” 

Επειδή όμως αρχή σοφίας η των ονομάτων επίκλησης όπως έλεγε ο κυνικός Αντισθένης, ας ορίσουμε τις έννοιες με τις οποίες θα ασχοληθούμε πριν να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε κοινά στοιχεία ως προς την μορφή, τον σκοπό, τον τρόπο δημιουργίας και το αισθητικό αποτέλεσμα.
Επιστήμη: Από το ρήμα επίσταμαι (γνωρίζω καλά). Η ορθολογική και μεθοδική έρευνα της πραγματικότητας. Συστηματική οργάνωση της γνώσης που προκύπτει από τη έρευνα αυτή. Άρα παραγωγή καινούριας γνώσης και παρουσίασή της. Η επιστήμη είναι δυναμική και όχι στατική, συνεχώς αλλάζει, εξελίσσεται αυτοδιορθώνεται αναθεωρείται. Σχετίζεται με έννοιες όπως μέθοδος, μαθηματική έκφραση, και υπευθυνότητα.
Ποίηση: Τέχνη. Θεμελιώνεται στις εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας. Μουσική σκέψη, σκέψη που εκφράζεται από πνεύμα το οποίο εισχώρησε στην πλέον ενδόμυχη καρδιά του πράγματος (κατά Καρλάυλ). Ή όπως είπε ο Χάμαν

“ο πιο αρχέγονος τρόπος με τον οποίο προσπάθησε ο άνθρωπος μέσω της γλώσσας να προσεγγίσει τον κόσμο και να διεισδύσει στο μυστήριο του. Η μητρική γλώσσα του ανθρωπίνου γένους”

Μαθηματικά: Είναι η επιστήμη που μελετά θέματα που αφορούν την ποσότητα (δηλαδή τους αριθμούς), τη δομή (δηλαδή τα σχήματα) τις σχέσεις όλων των μετρήσιμων αντικειμένων της πραγματικότητας και της φαντασίας μας.
Σχέση λοιπόν ποίησης και μαθηματικών. Υπάρχει;
Από την ιστορική σκοπιά του θέματος δεν νομίζω πως υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για δυο πανάρχαιες δημιουργικές και πνευματικές ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι μύθοι που ανέπτυξε ο άνθρωπος για την ερμηνεία του περιβάλλοντος κόσμου, μύθοι κοσμογονικοί, μύθοι θρησκευτικοί, πλημμυρισμένοι με μυστήριο που από πίσω κρυβόταν το δέος του ανθρώπου για όλα αυτά που δεν μπορούσε να εξηγήσει για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, ο άνθρωπος, και για το επέκεινα του θανάτου. Πρωταγωνιστές τα στοιχεία της φύσης και ο άνθρωπος ως τραγική φιγούρα.
Και από την άλλη τα μαθηματικά, εργαλείο χρήσιμο για τον πρωτόγονο άνθρωπο για να μετράει τον χρόνο, τις ημέρες, τις φάσεις της σελήνης και με την πάροδο του χρόνου έγιναν η γλώσσα της επιστήμης με την οποία θα προσπαθήσει ορθολογικά πλέον και με την λογική να προσεγγίσει και να ερμηνεύσει την φύση και το θείον, (στο βαθμό που είναι δηλαδή δυνατό να προσεγγισθεί το θείο με την λογική και την επιστήμη και όχι με το συναίσθημα).
Όπως μας λέει και ο Αισχύλος στον Προμηθέα Δεσμώτη:

«…Μα και τον αριθμό, πρώτη σοφία

τους βρήκα εγώ, και των γραμμάτων

το συνταίριασμα, δουλεύτρα τέχνη

Μητέρα των μουσών, μνήμη των πάντων…»

Το συνταίριασμα λοιπόν αυτό αριθμών και γραμμάτων οδηγεί στα μαθηματικά και στην ποίηση. Το δώρο του πυρφόρου στην ανθρωπότητα, θεμέλια και τα δυο του ανθρώπινου πολιτισμού, και πολύτιμα στολίδια που έκλεψε από τους μακάριους θεούς.
Όσον αφορά τον σκοπό, είμαι της άποψης, πως στην ζωή ως άνθρωποι είμαστε αναγκασμένοι να στεκόμαστε απέναντι σε 3 βασανιστικά ερωτήματα και να βρίσκουμε απαντήσεις:
1)      Στη στάση μας απέναντι στη φύση
2)      Στη στάση μας απέναντι στην κοινωνία και στον συνάνθρωπο
3)      Στη στάση μας μπροστά στον θάνατο.
Η τέχνη, η ποίηση, και η επιστήμη δίνουν απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Ειδικά η επιστήμη που μας βοηθάει να ξεπεράσουμε μια εγωκεντρική πραγματικότητα και να αντιληφθούμε ποια είναι η πραγματική μας θέση μέσα στο αχανές σύμπαν.  Δημιουργήματα ενός μυστηριακού κόσμου, κόκκοι άμμου στις εσχατιές ενός απεριόριστου και άπειρου σύμπαντος βοηθάει να χαράξουμε και ένα ανάλογο ανθρωπιστικό σύστημα αξιών, και κοινωνίες στηριγμένες στην γνώση, μακριά από άγνοια εγωισμούς και μισαλλοδοξίες.
Αρχίζει σιγά σιγά να αχνοφαίνεται πως τα κοινά σημεία (η τομή, όπως λέμε και στην θεωρία συνόλων) μεταξύ ποίησης και μαθηματικών δεν είναι το κενό σύνολο όπως κάποιος αβίαστα θα συμπέραινε.
Το αισθητικό αποτέλεσμα, η ηδονή, είναι της ίδιας φύσης είτε για έναν ποιητή που καταφέρνει να εκφραστεί και να κοινωνήσει τις ιδέες του μέσω ενός ποιήματος  είτε για έναν μαθηματικό που μετά από κοπιαστική εργασία, απομόνωση (όπως άλλωστε και ο ποιητής) καταφέρνει να αποδείξει ένα μαθηματικό θεώρημα. Και οι δυο τέχνες είναι τέκνα του οίστρου και της φαντασίας, της έμπνευσης της στιγμής και του ταλέντου.  Ως επικουρία αυτής της άποψης θα χρησιμοποιήσω τα λόγια ενός μεγάλου φυσικού του Poincare ο οποίος μεταξύ άλλων είπε:

“Ένας μαθηματικός αντλεί από την εργασία του την ίδια συγκίνηση που αισθάνεται και ένας καλλιτέχνης. Η χαρά τους είναι της ίδια ποιότητας και το ίδιο μεγάλη“

καθώς επίσης και τα λόγια του Dirac, ενός εκ των θεμελιωτών της κβαντικής φυσικής ο οποίος τόνισε πως :

 “Η μαθηματική ομορφιά δεν μπορεί να οριστεί περισσότερο από ότι μπορεί να οριστεί η ομορφιά στην Τέχνη αλλά εκείνοι που μελετούν τα μαθηματικά δεν έχουν καμιά δυσκολία στο να την εκτιμήσουν.”

Εξάλλου και ο μεγάλος μαθηματικός Hardy υπερθεμάτισε υπέρ αυτής της άποψης αφού στην βιογραφία του έγραψε:

 “Ο μαθηματικός, όπως ένας ζωγράφος ή ένας ποιητής, είναι ένας σχεδιαστής. Τα σχέδιά του είναι φτιαγμένα με ιδέες. Ο ζωγράφος φτιάχνει σχέδια με σχήματα και χρώματα, ο ποιητής με λέξεις, Και στην ποίηση μετρούν οι ιδέες.”

Όσον αφορά το αισθητικό αποτέλεσμα που βιώνει ο αναγνώστης ενός ποιήματος, ή ο μελετητής των μαθηματικών ούτε εκεί πιστεύω πως υπάρχουν μεγάλες διαφορές, περίπου η ίδια θάλασσα συναισθημάτων είναι αυτή που σπάει μέσα μας. (Πόσοι άλλωστε δεν έχουμε νιώσει την ευχαρίστηση που συνοδεύει την επιτυχή μας προσπάθεια για την λύση έστω και του πιο απλού μαθηματικού προβλήματος  γνωρίζοντας έστω και ελάχιστα μαθηματικά).
Άρα δεν υπάρχει το χάσμα μεταξύ ποίησης και μαθηματικών όπως ισχυρίζονται πολλοί. Μαθηματικά δεν είναι οι ξεροί τύποι, όπως μας έκανε να πιστεύουμε το ανοργασμικό και πάσχον από έλλειψη φαντασίας και δημιουργικότητας ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. . Τί θα μείνει άραγε από τα μαθηματικά αν τα περάσουμε από ένα κόσκινο και τους αφαιρέσουμε την φαντασία και την ομορφιά τους, τα κοινά στοιχεία που έχουν δηλαδή με την ποίηση; Δεν υπάρχει θέση στον κόσμο για άσχημα μαθηματικά.
Έτσι λοιπόν συνοψίζοντας, μπορούμε να ισχυριστούμε πως τα κοινά στοιχεία μεταξύ της ποίησης και των μαθηματικών είναι αρκετά αλλά το σημαντικότερο είναι πως και τα δυο είναι προσπάθειες ερμηνείας του κόσμου. Η μεν ποίηση με φίλτρο το συναίσθημα, τα μεν μαθηματικά με φίλτρο την λογική.  Και τα δυο βοηθούν στο να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο, αλλά και τον εαυτό μας, υπό την έννοια πως τα μαθηματικά είναι μια καταβύθιση στον ανθρώπινο νου, η ποίηση μια καταβύθιση στην ψυχή. Και οι δυο δρόμοι οδηγούν στην αυτογνωσία. Επίσης και τα δυο είναι ανατρεπτικά και επαναστατικά. Σίγουρα δεν ανατρέπουν καθεστώτα άμεσα αλλά αλλάζουν την λογική στα οποία αυτά στηρίζονται. Και στο τέλος, εάν θες να εντρυφήσεις στον κόσμο τους, χρειάζεται μια περίοδος μαθητείας και μύησης, δεν υπάρχει βασιλική οδός για καμία από αυτές τις δυο τέχνες.

ΠΗΓΗ